Czy droga publiczna może przebiegać po gruncie prywatnym?

Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej - droga publiczna może przebiegać tylko i wyłącznie po gruntach należących do Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.

Tyle w teorii. W praktyce bowiem, zwłaszcza w stosunkach wiejskich, zdarza się, że droga publiczna poprowadzona jest - w całości lub w pewnych odcinkach - po gruntach prywatnych. Zazwyczaj taki stan rzeczy jest efektem zaszłości historycznej- wytyczania i budowania dróg w latach 60, 70 i 80 XX wieku. Co należy zatem zrobić, aby uregulować stan prawny powstały wskutek poprowadzenia drogi publicznej po gruncie prywatnym, oraz czy w związku z tym właścicielowi nieruchomości przysługują jakieś roszczenia?

Zacząć należy od tego, iż ustawodawca ma świadomość problemu wynikłego z wytyczania i budowania dróg publicznych po nieruchomościach stanowiących własność osób prywatnych. W celu rozwiązania tego problemu do porządku prawnego wprowadzony został art. 73 ustawy z dnia 13 października 1998 r. -  tj. „Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną”. Zgodnie z tym przepisem, z dniem 31 grudnia 1998 r., nieruchomości pozostające we władaniu Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, nie stanowiące ich własności, a zajęte pod drogi publiczne, stawały się z mocy prawa ich własnością, za odszkodowaniem na rzecz właścicieli nieruchomości.

Wskazany powyżej przepis przewiduje trzy przesłanki nabycia własności nieruchomości przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego. Po pierwsze, brak tytułu prawnego Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego do danej nieruchomości; po drugie, zajęcie tej nieruchomości pod drogę publiczną; oraz po trzecie, władanie przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego zajętą pod drogę nieruchomością, według stanu na dzień 31 grudnia 1998 r. Przesłanka nr 1 i 2 nie budzi większych wątpliwości. Z kolei w zakresie przesłanki nr 3 przyjmuje się, że Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego włada nieruchomością zajętą pod drogę jeżeli wykonuje w stosunku do niej czynności polegające na: utrzymywaniu nawierzchni, wykonywaniu napraw, remontów, odśnieżaniu itd.

 

Jeżeli w zakresie konkretnej nieruchomości wskazane powyżej przesłanki zaistniały w dacie 31 grudnia 1998 r., to z dniem 1 stycznia 1999 r. - bez względu na to co z tą nieruchomością działo się później - stawała się ona własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Wskazany na wstępie art. 73 ustawy z 13 października 1998 r. rozwiązał więc pod względem prawnym problem nieruchomości prywatnych zajętych pod drogi publiczne. Niestety jednak w wielu wypadkach nie dopilnowano, aby w stosunku do nabytych przez Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego nieruchomości wydane zostały stosowne decyzje stwierdzające to nabycie.

W efekcie w dalszym ciągu, zgodnie z wpisami do ksiąg wieczystych, właścicielami nieruchomości zajętych pod drogi publiczne, są osoby prywatne.

Aby uregulować taką sytuację właściciel nieruchomości powinien wystąpić z wnioskiem do Skarbu Państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego, o zainicjowanie postępowania mającego na celu wydanie decyzji stwierdzającej nabycie nieruchomości z mocy prawa. Stosowną decyzję wydaje właściwy miejscowo wojewoda. Jeżeli pod drogę zajęto jedynie część nieruchomości, decyzja wydawana przez wojewodę, zastępuję decyzję o zatwierdzeniu podziału nieruchomości.

I wreszcie, do omówienia pozostaje kwestia roszczeń właścicieli nieruchomości zajętych pod drogę publiczną. Wskazany powyżej art. 73 ustawy z dnia 13 października 1998 r. przewidywał, że właściciel nieruchomości mógł w okresie od dnia 1 stycznia 2001 r. do 31 grudnia 2005 r. występować o przyznanie odszkodowania. Powyższy termin nie podlega przywróceniu. Powyższa regulacja jest zrozumiała, w sytuacji jeżeli w stosunku do właściciela nieruchomości decyzja zatwierdzająca nabycie nieruchomości zajętej pod drogę wydana została przez 31 grudnia 2005 r.- w takiej sytuacji właściciel miał szansę na złożenie wniosku o przyznanie odszkodowania. Wątpliwości powstają jednak w sytuacji gdy decyzja taka została wydana później. Warto pamiętać, że decyzja taka to częstokroć pierwsza informacja dla osób będących właścicielami nieruchomości, że utracili część swojego majątku na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Pomimo to, zarówno organy administracyjne jak również sądy administracyjne stoją na stanowisku, iż odszkodowanie w takiej sytuacji nie przysługuje.