Czy w umowie spółki z o.o. można wyłączyć możliwość zbywania udziałów?
Zgodnie z art. 182 § 1 K.S.H., „Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć”. Paragraf drugi tego przepisu stanowi natomiast, iż „Jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, stosuje się przepisy § 3-5, chyba że umowa spółki stanowi inaczej”.
Regulacja art. 182 § 1 i 2 K.S.H. oznacza, że jeżeli w umowie spółki przewidziano, że zbycie udziałów będzie uzależnione od zgody spółki, a brak jest przy tym bardziej szczegółowych rozwiązań, to zastosowanie znajdą rozwiązania kodeksowe. W takiej sytuacji zgody na zbycie udziału udziela zarząd spółki. W wypadku odmowy udzielenia zgody przez zarząd, wspólnik zainteresowany zbyciem udziału może zwrócić się do sądu rejestrowego o wyrażenie zgody na zbycie swoich udziałów. W takiej sytuacji spółka ma możliwość, w terminie wyznaczonym jej przez sąd, wskazać nabywcę udziałów. W razie braku porozumienia co do warunków sprzedaży, cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu- w razie konieczności- opinii biegłego. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
Opisana powyżej procedura znajduje zastosowanie jeżeli w umowie spółki nie przewidziano inaczej. W praktyce często zdarza się, że wspólnicy w umowie spółki rozwiązania te modyfikują np. przewidując, że zgody na zbycie udziałów musi udzielić zgromadzenie wspólników lub konkretny wspólnik, wprowadzając pierwszeństwo nabycia udziałów przez pozostałych wspólników (lub też konkretnego wspólnika), przewidując, iż nabywcą udziałów może być osoba/podmiot spełniający określone kompetencje itd.
Przewidziane w umowie spółki rozwiązania w zakresie ograniczenia zbywania udziałów mogą przybierać różnoraką postać. Pojawia się jednak pytanie czy w umowie spółki można w ogóle wyłączyć możliwość zbywania udziałów przez wspólników ?
Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Niedopuszczalne jest pozbawienie wspólnika prawa do zbycia przysługujących mu udziałów. Do umowy spółki nie można więc prowadzać postanowień umownych zakazujących wspólnikom zbywania udziałów, ale również postanowień nadmiernie utrudniających całą procedurę (np. zbyt długi termin na wyrażenie zgody przez spółkę na zbycie udziałów bądź na zgłoszenie przez wspólnika chęci nabycia udziałów innego wspólnika). Zgodnie z orzecznictwem niedozwolone są również regulacja umowne, niedostatecznie precyzyjne, umożliwiające jednemu z zainteresowanych (spółce, innemu wspólnikowi) zablokowanie procedury zezwolenia na zbycie udziałów. W powyższej kwestii wyraźnie wypowiedział się Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 1 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 132/11 (vide System Informacji Prawnej LEX).
Co za tym idzie postanowienia umowy przewidujące zakaz zbywania udziałów, nadmiernie całą procedurę komplikujące, lub stwarzające możliwość zablokowania całej procedury wskutek braku należytej precyzji, z uwagi na swoją sprzeczność z art. 182 § 1 K.S.H., są nieważne.