Jak odwołać darowiznę?

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Przedmiotem umowy darowizny co do zasady mogą być wszystkie rzeczy i prawa zbywalne dopuszczone do obrotu. Moje doświadczenie w pracy adwokata pozwala mi stwierdzić, że przedmiotem darowizny są najczęściej nieruchomości (udziały w nich) lub rzeczy ruchome, w tym środki pieniężne. W relacjach międzyludzkich często zdarza się jednak tak, iż w miarę upływu czasu lub też wskutek zachowania obdarowanego darczyńca dochodzi do wniosku, że popełnił błąd dokonując darowizny. W takiej sytuacji pojawia się zazwyczaj pytania kierowane do prawników- czy darczyńca może odwołać darowiznę, jak ma to zrobić i czy ma na to jakiś termin.

 

Darowizna niewykonana

Kwestia odwołania darowizny przedstawia się odmiennie w zależności od tego czy została ona już wykonana czy jeszcze nie.

Darowizna nie wykonana może zostać odwołana przez darczyńcę jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiedniego do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Niekorzystna zmiana w sytuacji majątkowej darczyńcy musi mieć przy tym charakter realny i prowadzić do określonego w przepisie skutku- uszczerbku dla jego własnego utrzymania albo uszczerbku dla ciążących na nim zobowiązań alimentacyjnych. Kilkukrotnie zdarzało mi się już zwracać uwagę klientom mojej kancelarii adwokackiej, że istotne pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy, uzasadniające odwołanie darowizny niewykonanej, nie może być spowodowana zawarciem samej umowy darowizny i wynikającego stąd ubytkiem z majątku darczyńcy. Tym bardziej do odwołania darowizny nie może dojść jeżeli do pogorszenia sytuacji majątkowej darczyńcy doszło z jego winy lub jego rażącego niedbalstwa.

 

Darowizna już wykonana

Inaczej kwestia odwołania darowizny przedstawia się w sytuacji gdy została ona już wykonana. W takim wypadku przesłanką odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego w stosunku do darczyńcy lub osób mu najbliższych.

Samo pojęcie rażącej niewdzięczności nie jest zdefiniowane w przepisach. W wyroku z dnia 18 listopada 2021 r., sygn. akt I ACa 386/20 Sąd Apelacyjny w Krakowie wskazał, że „Rażąca a więc kwalifikowana niewdzięczność to takie postępowanie obdarowanego, które polega na umyślnym zawinionym działaniu lub zaniechaniu, skierowanym przeciwko darczyńcy i które uznać należy, z punktu widzenia powszechnie obwiązujących zasad etycznych, za niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, wykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne”.

Na tym tle, jako prawnik, poczynić muszę dwie uwagi. Po pierwsze, przepis wymaga, aby niewdzięczność miała charakter rażący. Oznacza to, że nie każde naganne zachowanie ze strony obdarowanego może być kwalifikowane jako rażąca niewdzięczność. W wyroku z 24 czerwca 2021 r., sygn. akt I ACa 73/20 Sąd Apelacyjny w Krakowie zwrócił uwagę, że incydentalne sprzeczki czy też np. zachowania obdarowanego niewykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne w określonym środowisku nie stanowią przejawu rażącej niewdzięczności. Po drugie zaś, dla oceny tego czy doszło do rażącej niewdzięczności znaczenie ma również to czym spowodowane jest zachowanie/zaniechanie obdarowanego. Dopiero bowiem ustalenie tej kwestii pozwala na dokonanie oceny czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione w okolicznościach danej sprawy. Istnieje bowiem możliwość, iż kłótnie, nieporozumienia czy negatywne relacje między stronami umowy darowizny są w całości lub w części spowodowane zachowaniem samego darczyńcy.

 

Jak odwołać darowiznę?

Odwołanie darowizny następuje poprzez złożenie przez darczyńcę oświadczenia woli obdarowanemu. W wypadku gdy przedmiotem darowizny była nieruchomość konieczne jest dokonanie zwrotnego przeniesienia prawa własności na darczyńcę. Wymaga to zachowania formy aktu notarialnego. Jeżeli obdarowany pomimo złożenia mu oświadczenia o odwołaniu darowizny ze względu na rażącą niewdzięczność uchyla się z jej zwrotem, to darczyńcy pozostaje droga sądowa- powództwo o nakazanie złożenia stosownego oświadczenia woli.

Szczególna sytuacja odwołania darowizny ma miejsce wówczas gdy darczyńcami są małżonkowie dokonujący darowizny nieruchomości należącej do ich majątku wspólnego. W takiej sytuacji, w razie śmierci jednego z darczyńców, późniejsze odwołanie tej darowizny przez pozostałego przy życiu małżonka dotyczyć może tylko jego udziału w darowanej nieruchomości.

Jako adwokat muszę nadmienić również, iż przepisy prawa przewidują możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności przez spadkobierców darczyńcy. Może mieć to miejsce jednak tylko wtedy gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny (nie doszło do przebaczenia) albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

Darowizna z powodu rażącego niedbalstwa obdarowanego może zostać odwołana w ciągu roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Co przy tym istotne termin ten liczy się osobno dla każdego konkretnego zachowania obdarowanego stanowiącego przejaw jego rażącej niewdzięczności w stosunku do darczyńcy.

 

Przebaczenie obdarowanemu

Darowizna nie może zostać odwołana z powodu rażącej niewdzięczności w sytuacji gdy darczyńca przebaczył obdarowanemu. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Przebaczenie może przybrać dowolną postać.

 

Autorem niniejszego wpisu jest adwokat Wojciech Nowak prowadzący kancelarię adwokacką w Bielsku-Białej.
Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani uzyskaniem porady prawnej w tej lub innej sprawie, zapraszam do kontaktu poprzez formularz, maila bądź telefonicznie.