Prawa i obowiązki świadka w sądowym postępowaniu karnym.

 Osoba powołana jako świadek w postępowaniu karnym ma określone obowiązki (których naruszenie może skutkować negatywnymi konsekwencjami), jak również pewne uprawnienia związane z występowaniem w tym charakterze. Osoba występująca jako świadek w postępowaniu karnym powinna mieć świadomość zarówno swoich praw jak i obowiązków.

          Osoba wezwana jako świadek ma obowiązek stawić się w sądzie i złożyć zeznania (art. 177 § 1 K.K.). Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu (art. 177 § 2 K.P.K.). Ponadto art. 177 § 1a K.P.K. przewiduje możliwość przesłuchania świadka przy pomocy urządzeń technicznych (komunikacji elektronicznej z bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku). W takiej sytuacji świadkowi w miejscu składania zeznań towarzyszyć powinna określna osoba (urzędnik sądowy, urzędnik konsularny, funkcjonariusz służby więziennej).

          Na świadka który nie stawił się bez usprawiedliwienia na termin rozprawy, sąd może nałożyć karę porządkową. Tak samo, jeżeli świadek bez zezwolenia oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem. Sąd może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby, która ma zostać przesłuchana w charakterze świadka.

          Co do zasady świadek ma obowiązek złożyć zeznania. Od tego obowiązku może się uchylić jedynie w sytuacji gdy sprawa dotyczy osoby dla niego najbliższej. Może wówczas skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań (art. 182 § 1 K.K.). Co więcej, zgodnie z art. 185 K.P.K. świadek, który pozostaje z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (nie będąc jednocześnie dla niego osobą najbliższą), może wnioskować o zwolnienie go od obowiązku złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytania. Osoba, która chce skorzystać z powyższych uprawnień, musi złożyć oświadczenie w tym przedmiocie przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym (art. 186 § 1 K.P.K.). Jeżeli świadek, który skorzystał z prawa do odmowy składania zeznań, złożył już zeznania w postępowaniu przygotowawczym, to wówczas zeznania te nie mogą stanowić dowodu w sprawie ani być odtwarzane (art. 186 § 1 K.P.K.).

          Dodatkowo, jeżeli odpowiedź na pytanie może narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną, to może on uchylić się od odpowiedzi na to pytanie (art. 183 § 1 K.P.K.).

          Świadek może żądać, aby jego przesłuchanie nastąpiło na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść jego zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą (art. 183 § 2 K.P.K.).

          Świadek ma obowiązek zeznawać prawdę pod rygorem odpowiedzialności karnej (art. 190 § 1 K.P.K.). Za składanie fałszywych zeznań świadkowi grozi kara pozbawienia wolności w wymiarze od 6 miesięcy do lat 8 (art. 233 § 1 K.K.). Jeżeli świadek zeznał nieprawdę lub zataił prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, to wówczas jego czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 233 § 1a K.K.).

          W sytuacji jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego występującego w charakterze świadka, to ma on obowiązek poddać się oględzinom i badaniom. Dotyczy to jednak tylko oględzin i badań niepołączonych z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym (art. 192 § 1 K.P.K.). Jeżeli istnieją wątpliwości co do stanu psychicznego świadka, jego rozwoju umysłowego lub jego zdolności postrzegania lub odtwarzania spostrzeżeń, jego przesłuchanie może się odbyć z udziałem psychologa lub właściwego lekarza.

          Świadkowi przysługuje zwrot kosztów podróży - z miejsca zamieszkania świadka do miejsca wykonywania czynności na wezwanie sądu. Wydatki te zwracane są świadkowi w wysokości rzeczywiście poniesionych racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym odpowiednim środkiem transportu (art. 618a K.P.K.). Jeżeli świadek poniósł, w związku ze stawiennictwem na wezwanie, koszty noclegu i utrzymania w miejscu wykonania czynności, to może dochodzić ich zwrotu (art. 618a § 3 K.P.K.). Ponadto świadek może ubiegać się o zwrot zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze (art. 618b § 1 K.P.K.).

          Świadek może ubiegać się o zwrot kosztów jeżeli stawił się na wezwanie, nawet jeżeli nie został przesłuchany (art. 618c § 1 K.P.K.).