Roszczenia przysługujące osobom represjonowanym w PRL

Na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.- „O uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego” (Dz. U. 2020.1820. z dnia 16.10.2020) osoby represjonowane przez władze komunistyczne mogą domagać się przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia od Państwa Polskiego.

Z powyższymi roszczeniami mogą wystąpić trzy kategorie osób. Pierwsza, to osoby, które na podstawie wskazanej powyżej ustawy, w ramach odrębnego postępowania, uzyskały stwierdzenie nieważności wydanych w stosunku do nich przez sądy lub organy pozasądowe, orzeczeń skazujących za działalność, która obecnie traktowana jest jako działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. W przewidzianym trybie można domagać się stwierdzenia nieważności orzeczeń wydanych w okresie od 1 sierpnia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r. Drugą kategorią osób, które mogą domagać się odszkodowania i zadośćuczynienia, są osoby internowane w okresie stanu wojennego. Wreszcie, po trzecie, stosownych roszczeń majątkowych mogą domagać się osoby, które w związku z prowadzoną działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego były sądzone w okresie PRL-u, ale od stawianych im zarzutów zostały uniewinnione lub prowadzone postępowania zostały umorzone. W wypadku takich osób podstawą przyznania odszkodowania lub zadośćuczynienia jest faktyczne ich zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie w związku z prowadzonymi postępowaniami, jeżeli osoby te nie uzyskały stosownego zadośćuczynienia w ramach innych prowadzonych postępowań.

W wypadku śmierci osoby uprawnionej (a więc bezpośredniego pokrzywdzonego wskutek wydanego orzeczenia lub internowania), roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie przechodzi na rzecz małżonka takiej osoby, jego dzieci lub rodziców (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2021 r., sygn. akt I NSNk 3/20, System Informacji Prawnej LEX).

 

 

Niezależnie od odszkodowania i zadośćuczynienia, wskazani powyżej członkowie najbliższej rodziny osoby represjonowanej, mogą domagać się zasądzenia od Skarbu Państwa całości lub części kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej, jeżeli jej śmierć była skutkiem wykonania orzeczenia uznanego za nieważne.

Dodatkowo ustawa przewiduje również zwrot mienia zatrzymanego lub skonfiskowanego osobie represjonowanej na podstawie orzeczenia, co do którego stwierdzono nieważność. Warunkiem realizacji tego obowiązku jest jednak dalsze posiadanie przez państwową jednostkę organizacyjną skonfiskowanego lub zatrzymanego mienia. Jeżeli nie ma możliwości zwrotu takiego mienia, osoba uprawniona może domagać się jego równowartości.

Sądem właściwym do dochodzenia roszczeń majątkowych na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. jest sąd okręgowy lub wojskowy sąd okręgowy- jeżeli orzeczenie co do którego stwierdzono nieważność, wydane zostało przez sąd wojskowy. O właściwości miejscowej sądu decyduje miejsce zamieszkania osoba składająca żądanie. Jeżeli podstawą wystąpienia z żądaniem jest wcześniejsze stwierdzenie nieważności orzeczenia, stosowne powództwo należy złożyć w ciągu 10 lat od uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego nieważność.

Strona dochodząca roszczenia na podstawie w/w ustawy, nie ponosi kosztów postępowania. Koszty te w całości- również w zakresie kosztów zastępstwa procesowego- ponosi Skarb Państwa.

Roszczenia majątkowe przewidziane ustawą z dnia 23 lutego 1991 r. nie przysługują osobom represjonowanym, jeżeli wskutek rozpoznania nadzwyczajnego środka odwoławczego (w postaci rewizji nadzwyczajnej, kasacji, lub wznowienia postępowania) od orzeczenia sądów lub organów PRL, zasądzono na ich rzecz odszkodowanie. Taka osoba może domagać się odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., tylko wtedy, jeżeli przemawiają za tym względy słuszności.

Roszczenia majątkowe wynikające z ustawy, nie przysługują osobom skazanym w okresie PRL-u, za działania, które stanowią zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.